Wprowadzenie

Działając w nowej sytuacji prawnej, która zaistniała od 16 lipca br,. tj. po wejściu w życie przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. z 2003 r., Nr 64, poz. 592), Trybunał Konstytucyjny 21 października br. podjął decyzję o oddaleniu skargi trzech Zarządów Miast: Lęborka, Człuchowa i Gryfina z województw: pomorskiego i zachodniopomorskiego w kwestii zarzutu o niezgodności z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 26 lipca 2001 r. o nabywaniu prawa własności przez użytkowników wieczystych (Dz. U. z 2001 r., Nr 113, poz. 1209). Z listów nadesłanych do moich biur senatorskich w Lublinie, Zamościu i Chełmie wynika, że w wielu gminach położonych na obszarach państwa polskiego, objętych zakresem terytorialnym tzw. Ziem Odzyskanych, zrealizowano już uprawnienia uwłaszczeniowe osób, które nabyły prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych przed 27 maja 1990 r. i do 24 października 2001 r. - dalej mają to prawo; których nieruchomość gruntowa wykorzystywana jest na cele rolne lub na cele mieszkaniowe - w wielu przypadkach decyzje odroczono. W wielu gminach złożonych wniosków do tej pory jeszcze nie załatwiono, zasłaniając się tym, iż trzy gminy złożyły skargę do Trybunału Konstytucyjnego na niekonstytucyjność przepisów ustawy uwłaszczeniowej. Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził jednak niekonstytucyjności przepisów ustawy z dnia 26 lipca 2001 r. o nabywaniu prawa własności przez użytkowników wieczystych. W swoim postanowieniu K 10/02 z dnia 21 października 2003 r. oddalił skargę, powiadamiając o tym fakcie pisemnie wyżej wymienione Zarządy Miast. Zarządy te oraz wszystkie inne miasta i gminy, które odraczały wykonanie wniosków uwłaszczeniowych aż do czasu zajęcia przez Trybunał Konstytucyjny stanowiska w przedmiotowej sprawie, mają więc w tej sytuacji stuprocentową jasność, iż sama ustawa uwłaszczeniowa nie jest niezgodna z przepisami Konstytucji i złożone wnioski winny zostać zrealizowane zgodnie z przepisami art. 17 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. W stosunku do złożonych wniosków przed 24 października 2002 r. nie ma więc żadnego powodu czekać na rozporządzenie wykonawcze, którego do tej pory nie wydał jeszcze minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, na mocy delegacji ustawowej zawartej w art. 1 ust. 7 znowelizowanej (mocą art. 15 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego) ustawy z dnia 26 lipca 2001 r. - o nabywaniu prawa własności przez użytkowników wieczystych. Delegacja ta dotyczy bowiem wszystkich tych, którzy przed 24 października 2002 r. nie złożyli stosownych wniosków o uwłaszczenie. Ci uprawnieni, którzy w tym terminie wnioski złożyli, a nie zostały one ostatecznie załatwione, tzn. ich załatwienie odroczono, mają prawo domagać się załatwienia swoich wniosków na mocy art. 17 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego - nie czekając na rozporządzenie w tej sprawie ministra, które nie wiadomo kiedy się wreszcie ukaże.
W klarownej sytuacji są również Samorządowe Kolegia Odwoławcze oraz zamiejscowe oddziały NSA, które odraczały swoje postępowania uwłaszczeniowe do czasu zajęcia stanowiska przez Trybunał Konstytucyjny w przedmiotowej kwestii. Obecnie mogą podjąć decyzję uwłaszczeniową mającą dodatkową przesłankę w postaci decyzji Trybunału Konstytucyjnego Nr K 10/02 z dnia 21 października 2003 r.

Decyzje odmowne

W podobnej sytuacji są również te organa samorządowe, które część wniosków o uwłaszczenie załatwiły odmownie. Chodzi o wójtów, burmistrzów, prezydentów miast lub starostów, którzy wydali w przedmiotowej sprawie decyzje odmowne, oraz samorządowe kolegia odwoławcze, które utrzymały decyzje odmawiające uwłaszczenia. Najczęściej decyzje odmowne były motywowane jednoznacznością zapisu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 2001 r., gdzie przepis określający zakres terytorialny ustawy odnoszono tylko do osób, które uzyskały tytuł własności na mocy dekretu nadania ziemi z 1951 r. dotyczącego Ziem Odzyskanych. Od 16 lipca 2003 r. obowiązuje już znowelizowany przepis tej ustawy, który znosi wszelkie ograniczenia terytorialne oraz wprowadza jasność interpretacyjną: uprawnieni do nieodpłatnego uwłaszczenia są wszyscy obywatele, którzy muszą spełniać tylko dwa warunki: 1) nabyli prawo użytkowania wieczystego nieruchomości przed 27 maja 1990 r. i posiadali to prawo 24 października 2001 r.; 2) nieruchomość gruntowa wykorzystywana jest na cele rolne lub jest zabudowana na cele mieszkaniowe. Jednak przepisy art. 17 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego jednoznacznie określają, iż sprawy wszczęte przed wejściem w życie ustawy nowelizującej (czyli właśnie przed 16 lipca 2003 r.) i niezałatwione winno się rozpatrywać według dotychczas obowiązujących przepisów, które nie wymagają żadnego rozporządzenia wykonawczego w przedmiotowej sprawie.
Problem leży w tym, że minister do tej pory, pomimo ponagleń posłów i senatorów, nie wydał jeszcze stosownego rozporządzenia i stąd też ustawa w nowym brzmieniu nie może zostać wykonana. Decyzje odmowne można interpretować w świetle nowych przepisów jako sprawy wszczęte, gdzie nie podjęto decyzji uwłaszczeniowej. Tak więc władze samorządowe mogą wnioski złożone przed 16 lipca 2003 r. traktować jako sprawy wszczęte i - w oparciu o art. 17 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego - wydać decyzję uwłaszczeniową bez potrzeby czekania na rozporządzenie wykonawcze.

Co robić w przypadku odroczonej decyzji lub decyzji odmownej?

W przypadku decyzji odroczonej lub decyzji odmownej radzę osobom uprawnionym do uwłaszczenia złożyć ponownie wniosek, mając na względzie sytuację umorzenia przez Trybunał Konstytucyjny postępowania w sprawie o stwierdzenie niezgodności art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości (K 10/02 postępowanie w sprawie umorzenia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2003 r.). Jako wzór wniosku można wykorzystać formularz dołączony do tego tekstu.
Tryb uwłaszczenia przewidziany w art. 17 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego odwołuje się do przepisów obowiązujących w dotychczasowej ustawie z dnia 26 lipca 2001 r., z których wynika, iż uprawniony użytkownik wieczysty pokrywa koszty: 1) pomiaru geodezyjnego działki stanowiącej przedmiot użytkowania wieczystego, która podlega uwłaszczeniu oraz 2) opłaty sądowej związanej z wpisem do księgi wieczystej treści decyzji uwłaszczeniowej ustanawiającej prawo własności nieruchomości (aktualna kwota - 253 zł). Trzeba tutaj powiedzieć, że te osoby, które zdecydują się na złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy lub o zakończenie postępowania, będą musiały liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów, na które składają się: 253 zł (opłata za wpis do księgi wieczystej) oraz kwota za wykonanie pomiaru geodezyjnego. Chodzi więc o kwotę rzędu kilkuset złotych.
Znowelizowana ustawa obowiązująca od 16 lipca 2003 r. nie przewiduje wprawdzie żadnych opłat, lecz istnieje ryzyko jej realizacji. Do tej pory Minister Skarbu Państwa nie wydał jeszcze ustawowego rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy. Nie wiadomo więc, czy będą jakieś przewidywane opłaty z innego tytułu. Nie wiadomo też, kiedy rozporządzenie zostanie wydane. Nie można więc wykonać uwłaszczenia. Istnieje też zagrożenie, że znowelizowana ustawa zostanie zaskarżona również do Trybunału Konstytucyjnego. W tej sytuacji niektóre gminy miałyby ponownie pretekst do nierealizowania ustawy pomimo istnienia rozporządzenia wykonawczego. Tak więc zagrożenie skorzystania z ustawy znowelizowanej istnieje. Każdy uprawniony musi jednak na własną rękę podjąć ryzyko czekania na zwolnienie z opłat sądowych i ponoszenie kosztów pomiaru geodezyjnego, mając jednak świadomość dalszych trudności w ostatecznym osiągnięciu uwłaszczenia na Ziemiach Odzyskanych.
W tej sytuacji radzę podjąć na własną rękę decyzję o przyśpieszenie trybu uwłaszczenia lub też poczekać na rozporządzenie wykonawcze i ponieść konsekwencje ryzyka związanego z nową procedurą uwłaszczeniową.