Działalność charytatywna

Raport pokazuje, że Kościół katolicki jest największą w Polsce – po strukturach państwa – organizacją świadczącą pomoc potrzebującym. Działalność charytatywna jest realizowana na kilku poziomach: instytucji diecezjalnych, głownie Caritas, zakonów, wspólnot parafialnych oraz ruchów, stowarzyszeń i fundacji.

Caritas Polska, wraz z 44 Caritas diecezjalnymi, tworzy największą w Polsce organizację dobroczynną. Ta jedyna w swoim rodzaju sieć prowadzi działalność na wielu polach, od niesienia pomocy osobom ubogim, chorym, niepełnosprawnym, przez wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży, po podejmowanie interwencji humanitarnych w krajach dotkniętych skutkami wojen i klęsk żywiołowych. Działalność charytatywna Kościoła w Polsce Caritas Polska pełni w tej sieci rolę koordynatora wielu projektów ogólnokrajowych, a także inicjuje i realizuje przy wsparciu Caritas diecezjalnych wiele programów zagranicznych. A dzięki blisko 90 tys. wolontariuszy Caritas może realizować projekty pomocowe na ogromną skalę.

Instytucje kościelne, głównie Caritas i zakony prowadzą m. in.:

Dla osób starszych – 169 domów pomocy społecznej, 9 domów dziennego pobytu, 40 klubów seniora. Dla chorych i nieuleczalnie chorych – 11 szpitali, 39 hospicjów stacjonarnych i 61 hospicjów domowych, 100 stacji opieki Caritas, 42 zakłady opiekuńczo-lecznicze dla dorosłych, 11 przychodni i ośrodków zdrowia.

Dla osób niepełnosprawnych – 10 ośrodków rehabilitacyjnych, 102 warsztaty terapii zajęciowej, 48 środowiskowych domów samopomocy, 9 domów dziennego pobytu, 18 zakładów aktywności zawodowej.

Dla dzieci – 59 domów dziecka, 6 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży specjalnej troski, sierot naturalnych i społecznych, 212 świetlic terapeutycznych.

Dla rodzin – 117 specjalistycznych poradni rodzinnych, 29 poradni rejonowych, 2 tys. 334 rodzinnych poradni parafialnych, 28 ośrodków pomocy rodzinie, 10 ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy, 13 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.

Dla samotnych matek – 15 domów samotnej matki, 10 domów dla matek z małoletnimi dziećmi, a dla dzieci porzuconych po urodzeniu – 98 okien życia.

Dla bezdomnych i ubogich – 286 punktów wydawania odzieży, 887 punktów wydawania żywności, 75 stołówek, 61 schronisk, 4 przytuliska i 8 hosteli.

Dla bezrobotnych – 8 centrów aktywizacji, 12 klubów integracji społecznej, 20 spółdzielni socjalnych.

Dla migrantów i uchodźców – 6 centrów pomocy migrantom i uchodźcom, 2 domy dla repatriantów.

Działalności instytucjonalnej Kościoła towarzyszy mniej sformalizowana praca charytatywna realizowana we wspólnotach i ruchach apostolskich. Praca charytatywna prowadzona jest także w dużej części spośród 10 tys. 382 polskich parafii. Jak podaje Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, realizuje ją 3 tys. 250 parafialnych zespołów Caritas oraz wiele innych parafialnych organizacji bądź wspólnot. W około 7 tys. organizacji parafialnych, które prowadzą posługę na rzecz potrzebujących, działa pół miliona osób.

Polacy na misjach

Aktywność misyjna Kościoła w Polsce jest mniej rozwinięta niż w tradycyjnych krajach misyjnych takich jak Francja, Włochy czy Hiszpania. Z raportu dowiadujemy się, że na misjach „ad gentes” (czyli w dawnych krajach misyjnych) posługuje 1883 polskich misjonarzy i misjonarek, którzy obecni są w 99 krajach na 5 kontynentach. Wśród nich jest 303 księży diecezjalnych, 879 zakonników i 662 siostry zakonne. Niestety jest tylko 39 misjonarzy świeckich, choć ten kierunek, wraz z malejącymi powołaniami zakonnymi, należy do przyszłości. Ważne jest, że Kościół z Polski obejmuje swą troską olbrzymie tereny dawnego ZSRR. Pracuje tam 197 księży diecezjalnych i 367 kapłanów zakonnych, 37 braci i 213 sióstr z Polski.

Kościół w świecie kultury

Każdego roku w Polsce odbywają się setki inicjatyw kulturalnych różnego szczebla: przeglądów, festiwali, targów, prezentujących kulturę i sztukę chrześcijańską, zarówno dawnych wieków, jak i tworzoną współcześnie. Kultura chrześcijańska „ex definitione” wychodzi poza ramy Kościoła.

Kościół jest kustoszem zabytków. Spośród 70 tys. zabytków blisko 13 tys. (18,5 proc.) stanowią zabytkowe zespoły kościelne, a najlepiej zachowaną grupą zabytków są obiekty sakralne. Istotnym elementem kultury katolickiej w Polsce są muzea kościelne. Obecnie w Polsce działa ok. 100 tego typu placówek: diecezjalnych, zakonnych i parafialnych.

Kościół w Polsce prowadzi 2 uniwersytety: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II oraz Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, jak również 3 wyższe uczelnie o statusie uczelni papieskich: Akademia Katolicka w Warszawie, Akademia „Ignatianum” w Krakowie i Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie ma status uczelni państwowej. Ponadto na 5 uniwersytetach państwowych istnieją wydziały teologiczne: w Katowicach, Poznaniu, Toruniu, Opolu, Olsztynie i Szczecinie.

Autorzy raportu podkreślają, że rynek mediów katolickich w Polsce jest bardzo zróżnicowany i pluralistyczny, dzięki czemu ich oferta trafia zarówno do ludzi wierzących, jak i poszukujących. Wspólnota katolicka w Polsce posiada obecnie 4 ogólnopolskie tygodniki, 44 stacje radiowe wraz z ogólnopolskim Radiem Maryja, redakcje katolickie w mediach publicznych oraz prywatną Telewizję Trwam. Sektorem rozwijającym się najszybciej – a bardzo intensywnie w okresie pandemii – są katolickie portale internetowe. Na szczeblu ogólnokrajowym ważną rolę odgrywa Katolicka Agencja Informacyjna, której przekaz kierowany jest zarówno do mediów katolickich, jak i świeckich.

Oczyszczenie Kościoła – na jakim etapie?

System ochrony dzieci i młodzieży w ramach wspólnoty Kościoła w Polsce jest budowany od 10 lat. Składa się z wielu elementów mających na celu troskę o osoby poszkodowane, tworzenie programów prewencji, jak również tworzenie norm i struktur służących karaniu duchownych, którzy dopuścili się przestępstw. Najnowszym jego elementem jest aplikacja na polskim gruncie norm motu proprio „Vos estis lux mundi”, a dotyczących rozliczania wyższych przełożonych kościelnych, którzy ukrywali bądź tuszowali przestępstwa w zakresie wykorzystywania seksualnego małoletnich. Raport ujawnia, że odsetek wszystkich duchownych i zakonników oskarżanych o wykorzystywanie małoletnich wynosi w Polsce ok. 0,8 proc.

Można jednak dostrzec, że w zakresie walki z wykorzystywaniem seksualnym Kościół w Polsce jest „Kościołem różnych prędkości”. W jednych diecezjach sprawy te rozwiązywane są wzorowo i szybko, w innych wciąż mamy do czynienia z bezradnością wobec przypadków sprzed wielu lat. Niezbędna jest gruntowna zmiana mentalności. Ludzie Kościoła muszą zrozumieć, że zasadniczym celem nie może być „obrona dobrego imienia instytucji” lecz skoncentrowanie się na pomocy ofiarom i szybkim rozliczaniu przestępców. Inaczej wiarygodność Kościoła, a zatem przekaz wiary kolejnym pokoleniom, może stanąć pod znakiem zapytania.

A skoro problem przestępstw na tym tle stanowi bardzo poważny problem społeczny w Polsce, to – jak sugerują autorzy raportu – pilnym zadaniem jest stworzenie w Polsce narodowej strategii w zakresie prewencji wobec przemocy seksualnej kierowanej przeciw dzieciom. Zasady wypracowane przez Konferencję Episkopatu Polski mogłyby stanowić wzorzec dla innych instytucji, które zajmują się opieką nad dziećmi i młodzieżą.