Powinniśmy podpatrywać szkoły w Afryce, żeby nie doprowadzić do afrykanizacji polskiej edukacji. Do takiego wniosku doszli uczestnicy debaty „Czarny scenariusz dla polskiej szkoły?”, zorganizowanej przez Pallotyńską Fundację Misyjną SALVATTI.pl pod patronatem Radia Warszawa, na 1. Piętrze, w Centrum Myśli Jana Pawła II, 25 września 2013 r.
Wkrótce polskich rodziców, podobnie jak afrykańskich, może nie być stać na edukację swoich dzieci. Do tego poziom edukacji gwałtownie spada. Samorządy odpowiadające za edukację na poziomie podstawowym i średnim, a subwencja oświatowa pokrywa jedynie 60 proc. wydatków. I z roku na rok spada, a koszty kształcenia rosną. Poza pensjami nauczycieli, rozbudowuje się administracja.

– Mamy do czynienia z finansową segregacją. Coraz większa część kosztów edukacji spoczywa na samorządach. Od samorządów zależy więc na ile doinwestowana jest edukacja. Subwencja faworyzuje gminy bogatsze, bo w mniejszych, biedniejszych gminach na jednego nauczyciela przypada mniej uczniów, a to bardzo ważny wskaźnik przy rozdzielaniu pieniędzy. Gminy biedniejsze muszą więc dokładać więcej do edukacji. To generuje nierówności społeczne – mówi Małgorzata Lusar ze Stowarzyszenia i Fundacji Rzecznik Praw Rodziców. W konsekwencji szkoły są łączone. Redukuje się etaty, a przez to zwiększa się liczebność klas. Nauka odbywa się na dwie lub nawet trzy zmiany. Klasy w liceum nie można zorganizować, jeśli nie ma minimum 30 osób. Likwidowane są stołówki, biblioteki, świetlice, a także zajęcia dodatkowe. Składki od rodziców obejmują nie tylko komitet rodzicielski. Rodzice muszą kupować papier toaletowy, papier do drukarki, a czasami nawet komputery. Do tego częste zmiany podstawy programowej powodują, że nie można korzystać z książek używanych przez starsze rodzeństwo czy odkupywać od kolegów. A jakość edukacji spada. - Żeby nauczyć się języka obcego, dziecko musi chodzić na zajęcia dodatkowe. Dlaczego? – pyta Małgorzata Lusar.

Tymczasem w Afryce, gdzie szkoła jest luksusem, dzieci chętnie się uczą. Brak podręczników i pomocy naukowych zwiększa kreatywność. Uczniowie przecinają zeszyty na pół, żeby mogły służyć dwukrotnie większej liczbie osób. Uczą się liczyć na kamieniach i same wymyślają pomoce naukowe. Tę kreatywność powinniśmy podpatrywać. – Praca w Afryce skłoniła mnie do refleksji również nad polską szkołą. Warto się zastanowić, w jaki sposób można racjonalnie gospodarować budżetem rodziców. W Polsce dzieci wyrzucają nie do końca zużyte rzeczy i kupują nowe. W Afryce dzieciom sprawia radość zwykły ołówek czy długopis. Myślę, że warto podjąć akcję i nie do końca zużyte przybory zostawiać w szkole, żeby służyły innym – proponowała Anna Goworowska, z zarządu Fundacji Dzieci Afryki, która koordynowała akcję „Budujemy szkołę w Ghanie” i wybudowała ją w ciągu 16 dni.

Aneta Sztajerwald, nauczycielka, która pracowała w Afryce, w szkołach znajdujących się w najuboższych regionach Czarnego Lądu, a obecnie pracuje w prywatnej szkole w Warszawie przyznaje, że w Afryce poziom nauczycieli jest niski. Zazwyczaj kończą oni jedynie kursy, które przygotowują ich do pracy w szkole. Jednak ci nauczyciele potrafią zrobić coś z niczego. Poświęcają się swojej pracy. - Kiedy pracowałam w szkole na wyspie na jeziorze Wiktoria, nauczyciele musieli tam dostawać się łodzią, przypływali zazwyczaj na kilka miesięcy i przez ten czas byli odcięci od swoich rodzin. To było ich poświęcenie. Od polskich nauczycieli dzisiaj nie oczekuje się takich wyborów. Mają oni znacznie większe możliwości działania niż afrykańscy i mogliby robić dużo więcej niż robią. Bo nauczyciel powinien się cały czas dokształcać. U nas dokształcają się, bo jest im to potrzebne do awansu zawodowego. Tymczasem są organizacje, które za darmo organizują kursy dokształcające, na które przychodzi zaledwie garstka młodych nauczycieli, którzy jako stażyści muszą je zaliczyć. W efekcie poziom pracy nauczycieli spada – mówi.

- Jeszcze nie doszło do „afrykanizacji” polskiej szkoły – mówi Małgorzata Lusar. Rodzice jednak nie mogą dzisiaj nie interesować się tym, co się dzieje w szkole. Co więcej, mogą wiele zrobić, wspólnie przeciwstawiając się niekorzystnym propozycjom zmian w systemie edukacji.

Czy w tym kontekście warto „tracić czas” na pomoc Afryce? Prelegenci nie mieli wątpliwości, że warto. Poza budowaniem szkół, powinniśmy pomagać w szkoleniu afrykańskich nauczycieli, by ich praca była jeszcze bardziej owocna.

Debata została zorganizowana w kontekście wciąż żywej w Polsce debaty nt. zmian w ustawie o systemie oświaty.