Rada Naukowa Konferencji Episkopatu Polski, po konsultacji z profesorami teologii, reprezentującymi różne środowiska uniwersyteckie w Polsce, sformułowała Opinię teologiczną na temat losu dzieci zmarłych bez chrztu. Autorami Opinii są: ks. prof. Czesław Bartnik z KUL, ks. prof. Lucjan Balter z UKSW, ks. prof. Piotr Jaskóła z Uniwersytetu Opolskiego, o. prof. Tadeusz Łaukaszuk z PAT, o. prof. Celestyn Napiórkowski z KUL, ks. prof. Czesław Rychlicki z UMK oraz o. prof. Jacek Salij z UKSW.

Opinię zaprezentował podczas ostatniego posiedzenia plenarnego Konferencji Episkopatu Polski przewodniczący Rady Naukowej bp prof. dr hab. Stanisław Wielgus.

Na początku dokument przypomina prawdę o powszechnej woli zbawczej Boga, wyrażonej już w Piśmie Świętym (1 Tm 2, 4) przy czym, jak zaznacza, do Piusa XII i Vaticanum II zbawienie odnoszono tylko do Kościoła widzialnego, do którego przynależy się poprzez wiarę i sakramenty. Ten eksluzywny sposób interpretacji Kościoła wykluczał zeń pogan, ateistów, innowierców; ci zatem, nie mieścili się, jak stwierdza dokument, "w granicach zbawienia". Od wspomnianej granicy czasowej, nie negując roli Chrystusa, jako jedynego Pośrednika zbawienia, pojmuje się problem zbawienia znacznie szerzej. Jak stwierdza Rada "los zbawczy dzieci zmarłych należy rozpatrywać w relacji do losu zbawczego ´reszty´ ludzi umierających poza widzialnym Kościołem i - zapewne - po zgładzeniu w inny sposób winy pierworodnej".

W tym kontekście dokument przypomina (w punkcie 3) o historycznym już sporze o to, co jest ważniejsze w zbawieniu osobistym. Nurt zwany "sakramentalizmem" akcentował przesadnie rolę chrztu dla zbawienia, zaś "moralizm", wskazywał na wyłączną wartość wiary i moralności. Zdaniem polskich teologów te dwa porządki należy połączyć w całość; człowiek zatem osiąga zabawienie przez sakramenty, jak i przez moralność.

Dokument podkreśla istotny związek pomiędzy chrztem dziecka i chrztem rodziców, wszystkich wierzących a wreszcie - całego Kościoła. Dziecko zmarłe bez chrztu zatem, "zbawia się w łonie chrztu Kościoła, analogicznie do tego, jak zbawiają się niekatolicy i niewierzący, chociaż nie należą do Kościoła widzialnego" (pkt 4).

"Uznając w Chrystusie sakrament ´źródłowy´ naszego zbawienia, należy w Nim uznać absolutną rolę zbawczą. Wszelkie zbawienie dokonuje się w zależności od Chrystusa - jedynego Odkupiciela i Głowy Ciała mistycznego" - przypomina dokument w pkt. 6. Tymczasem sakramenty są środkami ´pewnymi´ lecz nie jedynymi - świadczą o tym "środki zastępcze chrztu" obecne już w starożytnym Kościele, tj. męczeństwo ´chrzest krwi´ oraz chrzest pragnienia votum babtismi. Ich praktykowanie jest dla nas świadectwem wiary w istnienie innych możliwych dróg zbawienia.

Rada, ustosunkowała się także do wypracowanej w wiekach średnich koncepcji teologicznej limbus puerorum (otchłań, w której miałyby znajdować się dusze dzieci zmarłych bez chrztu), wskazując na słabe punkty tej hipotezy. Interpretuje ona, po pierwsze, chrzest z wody, jako jedyny sposób uwolnienia się z grzechu pierworodnego. Ogranicza ponadto powszechność zbawczej roli Boga, a także uniwersalizm odkupienia. Sprowadza zbawcze działanie Boga do sakramentów. W tym kontekście Opinia przywołuje wypowiedź Katechizmu Kościoła Katolickiego: " Bóg związał zbawienie z sakramentem chrztu, ale sam nie jest związany swoimi sakramentami" (nr 1257). Hipoteza limbus puerorum, przeakcentowuje związek człowieka odkupionego z grzechem Adama, tym samym "narusza podstawową normę antropologii biblijnej, która mówi o wyższości natury odkupionej przez Chrystusa nad naturą związaną z Adamem". Pojęcie " szczęścia naturalnego", które ma być udziałem dzieci zmarłych bez chrztu znajdujących się w limbus puerorum, nie harmonizuje z koncepcją personalistycznie pojmowanego zbawienia - jako "bycia z Chrystusem" .

Rozwiązaniem tego zagadnienia, proponowanym przez Radę Naukową Episkopatu, jest natomiast odwołanie się do idei votum Ecclesiae. Sam sakrament udzielany jest na łonie Kościoła i za Jego pośrednictwem. Tym samym udział w odkupieńczej łasce Chrystusa dokonuje się dzięki zbawczej woli Kościoła. Ta wola zaś nie może wykluczyć, jak stwierdza dokument, nikogo, także i niemowląt, nawet w stanie embrionalnym. Kościół, zatem, swoim votum Ecclesiae - pragnieniem chrztu - wstawia się i ogarnia wszystkich, w tym dzieci zmarłe pozbawione chrztu. " W takim kontekście historiozbawczym należy uznać, że dzieci umierające bez chrztu zostają uwolnione od grzechu pierworodnego za pośrednictwem pragnienia chrztu, zawartego w akcie wiary Kościoła, wyrażonego w jego modlitwie wstawienniczej o zbawienie wszystkich" - stwierdza dokument.

Jeden z teologów, o. prof. Jacek Salij, zgłosił votum separatum (zdanie odrębne) do powyższej opinii i zajął nieco inne stanowisko w tej kwestii. O. Salij wychodzi od prawdy o Bożej miłości i sprawiedliwości, która obejmuje wszystkich ludzi. Jak stwierdza tak samo powszechną jest ofiara odkupieńcza Chrystusa. Toteż nie negując wielkiej wagi daru chrztu św., należy mieć ufność w to, że " Bóg znajdzie sposób na zbawienie dzieci zmarłych bez chrztu..." ( pkt 3). Jednocześnie Autor podkreśla, że mówić o tym należy w "języku zawierzenia i nadziei". Jego zdaniem tradycyjne formuły wyrażające przekonanie, że dzieci zmarłe w grzechu pierworodnym nie dostąpią zbawienia zawierają tezę, iż nie wiemy na pewno, czy zostały one z niego uwolnione. "Niewątpliwie jednak nie zawierają tezy, jakoby sam nawet Bóg nie mógł ich od grzechu pierworodnego uwolnić" - pisze o. Salij.