Reklama

Tradycyjne Boże Narodzenie...

O zwyczajach i historii Świąt Bożego Narodzenia z ks. kan. Jerzym Spychałą, dyrektorem Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, rozmawia Ewa Małgorzata Matysiak

Niedziela łódzka 52/2004

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Ewa M. Matysiak: - Święta Bożego Narodzenia stają się coraz bardziej komercyjnym wydarzeniem. Wielu z nas już nawet nie wie, dlaczego ich tradycja zajmuje w polskiej kulturze tak istotne miejsce. Jaka jest historia tych Świąt?

Ks. kan. Jerzy Spychała: - Nie potrafimy w sposób jednoznaczny ustalić, od kiedy chrześcijanie świętowali tę uroczystość, ale z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, że nastąpiło to ok. IV wieku. Przez pierwsze trzy stulecia Kościół obchodził jedynie święto Zmartwychwstania Chrystusa. Istotne znaczenie dla ustalenia Święta Narodzenia Pańskiego miało ogłoszenie przez Sobór Nicejski w 325 r., że Jezus Chrystus był prawdziwym Bogiem i prawdziwym Człowiekiem.

- Święta Bożego Narodzenia rozpoczynają się Wigilią. Słowo to wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „czuwanie”.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

- Wigilia poprzedzała dawniej wszystkie większe uroczystości chrześcijańskie, znana była już w Starym Testamencie. Obchodzono ją przed każdą uroczystością, nawet przed szabatem - stanowiła przygotowanie do odpoczynku świątecznego. Uroczysta Wigilia Bożego Narodzenia wywodzi się z tamtej tradycji i liturgii. Wedle tego zwyczaju, że w dniu poprzedzającym większe uroczystości obowiązywał post, a wierni przez całą noc wspólnie się modlili. W Polsce Wigilia Bożego Narodzenia zachowała taki charakter do dziś.

- Jednak, mówiąc „Wigilia”, mamy na myśli głównie uroczystą wieczerzę. Ten dzień dla wielu osób liczy się od zmroku.

- Wieczerza wigilijna to szczególna uczta, przeżywana w duchu jedności, wspólnoty i miłości, przybliżająca klimat Nocy Betlejemskiej. Wolne miejsce przy stole wyraża pamięć o nieobecnych bliskich. Ilość potraw dawniej była różna. Jeden z etnografów napisał, że wieczerza chłopska składała się z 7 potraw, szlachecka z 9, a pańska - z 11. Zawsze jednak była to liczba nieparzysta. Najczęściej podawano zupę grzybową lub barszcz czerwony, różnie przyrządzone ryby, kapustę, groch, grzyby, kluski z makiem, owoce świeże, suszone i gotowane. Dziś sposób przyrządzania potraw został nieco zmieniony, lecz składniki pozostały te same.

Reklama

- Przez lata przetrwały jeszcze inne zwyczaje, związane bezpośrednio ze świątecznym stołem: wkładamy siano pod obrus, dzielimy się opłatkiem...

- Rzeczywiście, Gloger, Kolberg i Nowowiejski wspominają, że „nie siadano do Wigilii bez snopów żyta po rogach komnaty stołowej ustawionych”. Na wsiach po uczcie wigilijnej kręcono z tych snopów małe powrósła i obwiązywano nimi drzewa w sadach w przekonaniu, że będą lepiej rodziły. Sianem z odrobiną opłatka karmiono też inwentarz w oborach.
Podczas wieczerzy człowiek chciał przedstawić Stwórcy symbole swego całorocznego trudu, pracy swoich rąk i niepokoju o dzień następny. Siano i słoma przypominają nam także ubóstwo Groty Betlejemskiej, gdzie Maryja złożyła na sianie narodzonego Chrystusa.

- Najbardziej podniosłym i uroczystym momentem wieczerzy jest dzielenie się opłatkiem. Skąd pochodzi ten obrzęd?

- Wszyscy są zgodni co do tego, że opłatki są pozostałością eulogii starochrześcijańskich. Były to chleby, które składano na ołtarzu podczas Mszy św. Tym, którzy byli nieobecni na świętym zgromadzeniu, zanoszono je do domu. Dziś ślad tego znaku wzajemnej życzliwości i jedności duchowej pozostał w rozsyłaniu w Adwencie opłatków z dobrymi życzeniami przez proboszczów swoim parafianom oraz przez przyjaciół sobie nawzajem. Opłatki były wypiekane na plebaniach i w klasztorach, nie można ich było nabyć w handlu. Miało to swoją głęboką wymowę i było wyrazem jedności z kościołem parafialnym. Dzielenie się opłatkiem przypomina, że nawet ostatnim kawałkiem chleba należy podzielić się z bliźnim, zbliża oddalonych i skłóconych.

- Swego rodzaju zwiastunem choinek była „podłaźniczka”, czyli ścięty czubek choinki, wieszany u pułapu chałupy wierzchołkiem w dół. Choinki w obecnej formie przywędrowały do nas z Niemiec, a dokładniej - z Nadrenii.

- Istotnie, zwyczaj ten trafił do Polski dopiero w XIX wieku. Choinka, która przywodzi na myśl drzewo życia, jest symbolem na wskroś chrześcijańskim. Ubiera się ją w dniu wspomnienia w kalendarzu naszych pierwszych rodziców - Adama i Ewy. Przypomina nam naukę o upadku i odkupieniu rodzaju ludzkiego. Pierwsi rodzice przez nieposłuszeństwo sprowadzili śmierć na ludzkość, a Chrystus, przez swe posłuszeństwo Ojcu aż do śmierci krzyżowej, dokonał Odkupienia świata. W noc Bożego Narodzenia Bóg zwraca człowiekowi drogę do drzewa życia czyli dar nieśmiertelności.

- Dziś już mało kto pamięta, że tak naprawdę św. Mikołaj wcale nie chodził w czerwonej czapce i nie wciskał się przez komin. Taki wizerunek stworzono dla potrzeb reklamy handlowej dopiero w latach 30. XX wieku. Św. Mikołaj był bowiem biskupem, który poświęcił swoje życie ubogim...

- Św. Mikołaj to postać historyczna. Urodził się ok. 270 r. w Azji Mniejszej. Był jedynym dzieckiem bardzo zamożnych rodziców, którzy wiele lat modlili się o jego narodziny. Cechowała go wielka wrażliwość na ludzkie nieszczęście i biedę, a także ogromna pobożność. Gdy został wybrany na biskupa miasta Mira, zasłynął z opieki nad ubogimi. Opiekę tę sprawował w sposób bardzo dyskretny, czasami wręcz anonimowy. Św. Mikołaj zmarł ok. 350 roku. Dziś jego relikwie znajdują się w Bari we Włoszech. Dzięki niemu przetrwał zwyczaj obdarowywania się prezentami w dzień jego liturgicznego wspomnienia - 6 grudnia. Niestety, sam wizerunek tej postaci uległ wpływom reklamy i dziś rzadko już możemy zobaczyć św. Mikołaja w mitrze i z pastorałem.

- Po wizycie św. Mikołaja, która zazwyczaj następuje pod koniec wieczerzy wigilijnej, udajemy się na Pasterkę. Jest to wyjątkowa Msza św.

- Pasterka otwiera cykl liturgicznych obchodów, związanych z tajemnicą Wcielenia, czyli przyjęcia przez Syna Bożego ludzkiej natury i przyjścia na świat. Nazwa tej Mszy św., odprawianej o północy, wywodzi się od czytanej podczas niej Ewangelii o przybyciu pasterzy do stajenki betlejemskiej. Zaczęto ją odprawiać w połowie VI wieku.

- Idąc na Pasterkę, nawiedzamy żłóbek lub szopkę. Skąd wywodzi się zwyczaj stawiania szopek?

- Osiem wieków temu św. Franciszek z Asyżu po raz pierwszy zainscenizował stajenkę betlejemską. Wszystkie postaci odtwarzali w niej jego bracia zakonni. Franciszkanie zachowali tę tradycję także po śmierci swego założyciela. Przekaz Ewangelii w tej formie rozbudzał bowiem wyobraźnię wiernych, przybliżał im wydarzenia Nocy Betlejemskiej. Szopki zaczęły pojawiać się na całym świecie. Dotarły również do Polski, gdzie na stałe wpisały się w krajobraz obchodów Bożego Narodzenia.

- W myśl nowych interpretacji przykazań kościelnych post w Wigilię nie jest obowiązkowy. Jednak większość Polaków nie bardzo wyobraża sobie wieczerzę wigiljną ze schabowym lub żeberkami w sosie.

- Tradycyjnie w Polsce w Wigilię Bożego Narodzenia zachowujemy post ścisły. Jakościowy post trwał aż do północy, zaś ilościowy - do ukazania się na niebie pierwszej gwiazdy. Kościół w Polsce zachęca nas, aby - choć nie jest to nakazane pod grzechem - nadal zachowywać ten zwyczaj, który jest pozostałością dawnego charakteru Adwentu.

- Jak dziś powinniśmy przeżywać wieczerzę wigiljną?

- Wieczerza wigilijna ma charakter wybitnie religijny. Głębokie przeżycie tego wieczoru jednoczy każdą rodzinę i pozostawia najpiękniejsze wspomnienia na dalsze życie naszych dzieci. Dobrze, jeśli w naszym mieszkaniu znajdzie się żłóbek z Dzieciątkiem Jezus. Stół nakrywamy białym obrusem, pod którym umieszczamy źdźbła siana. Obok zapalonej świecy (np. Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom) na talerzyku kładziemy poświęcony opłatek i otwartą księgę Ewangelii. Gdy ukaże się pierwsza gwiazda na niebie, rodzina gromadzi się wokół stołu wigilijnego. Jedno miejsce przy stole zostawiamy wolne dla kogoś, kto niespodziewanie może zapukać do drzwi. Rozpoczęcie wieczerzy to zadanie dla ojca rodziny lub kogoś starszego. Po odczytaniu Ewangelii lub po wspólnej modlitwie, zebrani dzielą się opłatkiem, wzajemnie składając sobie życzenia. Nie spieszymy się przy spożywaniu wieczerzy i, oczywiście, pamiętamy o wyłączeniu na ten czas telewizora. Razem z nami do stołu zasiada bowiem sam Chrystus.

- Dziękując Księdzu za rozmowę, życzę radosnych i tradycyjnych Świąt Bożego Narodzenia.

- Ja także wszystkim Czytelnikom Niedzieli na Święta Bożego Narodzenia składam życzenia obfitości łask Bożego Dzieciątka.

2004-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Dziś Wielki Czwartek – początek Triduum Paschalnego

[ TEMATY ]

Wielki Czwartek

Pio Si/pl.fotolia.com

Od Wielkiego Czwartku Kościół rozpoczyna uroczyste obchody Triduum Paschalnego, w czasie którego będzie wspominać mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. W Wielki Czwartek liturgia uobecnia Ostatnią Wieczerzę, ustanowienie przez Jezusa Eucharystii oraz kapłaństwa służebnego.

Wielki Czwartek jest szczególnym świętem kapłanów. Rankiem, jeszcze przed wieczornym rozpoczęciem Triduum Paschalnego, ma miejsce szczególna Msza św. Co roku we wszystkich kościołach katedralnych biskup diecezjalny wraz z kapłanami (nierzadko z całej diecezji) odprawia Mszę św. Krzyżma. Poświęca się wówczas krzyżmo oraz oleje chorych i katechumenów. Przez cały rok służą one przy udzielaniu sakramentów chrztu, święceń kapłańskich, namaszczenia chorych, oraz konsekracji kościołów i ołtarzy. Namaszczenie krzyżem świętym oznacza przyjęcie daru Ducha Świętego.. Krzyżmo (inaczej chryzma, od gr. chrio, czyli namaszczać, chrisis, czyli namaszczenie) to jasny olej z oliwek, który jest zmieszany z ciemnym balsamem.

CZYTAJ DALEJ

Co z postem w Wielką Sobotę?

Niedziela łowicka 15/2004

[ TEMATY ]

post

Wielka Sobota

monticellllo/pl.fotolia.com

Coraz częściej spotykam się z pytaniem, co z postem w Wielką Sobotę? Obowiązuje czy też nie? O poście znajdujemy liczne wypowiedzi na kartach Pisma Świętego. Chcąc zrozumieć jego znaczenie wypada powołać się na dwie, które padają z ust Pana Jezusa i przytoczone są w Ewangeliach.

Pierwszą przytacza św. Marek (Mk 9,14-29). Po cudownym przemienieniu na Górze Tabor, Jezus zstępuje z niej wraz z Piotrem, Jakubem i Janem, i spotyka pozostałych Apostołów oraz - pośród tłumów - ojca z synem opętanym przez szatana. Apostołowie są zmartwieni, bo chcieli uwolnić chłopca od szatana, ale ten ich nie usłuchał. Gdy już zostają sami, pytają Chrystusa, dlaczego nie mogli uwolnić chłopca od szatana? Usłyszeli wówczas znamienną odpowiedź: „Ten rodzaj zwycięża się tylko przez modlitwę i post”.
Drugi tekst zawarty jest w Ewangelii św. Łukasza (5,33-35). Opisuje rozmowę Pana Jezusa z faryzeuszami oraz z uczonymi w Piśmie na uczcie u Lewiego. Owi nauczyciele dziwią się, czemu uczniowie Jezusa nie poszczą. Odpowiada im wówczas Pan Jezus „Czy możecie gości weselnych nakłonić do postu, dopóki pan młody jest z nimi? Lecz przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, wtedy, w owe dni, będą pościć”

CZYTAJ DALEJ

Fenomen kalwarii – przegląd polskich Golgot

2024-03-29 13:00

[ TEMATY ]

kalwaria

Wojciech Dudkiewicz

Kalwaria Pacławska. Tu ładuje się akumulatory

Kalwaria Pacławska. Tu ładuje się akumulatory

- Jeśli widzimy jakiś spadek wiernych w kościołach, to przy kalwariach go nie ma - o fenomenie polskich kalwarii, mówi KAI gwardian, o. Jonasz Pyka. Dzięki takim miejscom, ludzie, którzy nie mogą nawiedzić Ziemi Świętej, korzystają z łaski duchowego uczestnictwa w Męce Jezusa Chrystusa i przeżywania w ten sposób tajemnicy odkupienia rodzaju ludzkiego. - To złota nić, która łączy wszystkie kalwarie w Polsce - podkreśla profesor Wydziału Teologicznego UMK w Toruniu, o. Mieczysław Celestyn Paczkowski. Wielki Piątek, to drugi dzień Triduum Paschalnego, podczas którego w Kościele katolickim odprawiana jest liturgia Męki Pańskiej, upamiętniająca cierpienia i śmierć Chrystusa na krzyżu. Jest to jedyny dzień w roku, w którym nie jest sprawowana Eucharystia.

Kalwaria - Golgota

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję