Zakończenie
102. Na końcu tej Encykliki kierujemy spojrzenie ku Jezusowi, „Dziecięciu narodzonemu dla nas” (por. Iz 9, 5), aby kontemplować w Nim „Życie”, które „objawiło się” (1 J 1, 2). W tajemnicy tych narodzin Bóg spotyka się z człowiekiem i rozpoczyna się wędrówka Syna Bożego po ziemi - wędrówka, której uwieńczeniem będzie dar z życia złożony na krzyżu: przez swoją śmierć On zwycięży śmierć i stanie się dla całej ludzkości początkiem nowego życia.
Tą, która przyjęła „Życie” w imieniu wszystkich i ku pożytkowi wszystkich, była Maryja, Dziewica-Matka. Jest Ona zatem bardzo ściśle i osobiście związana z Ewangelią życia. Przyzwolenie Maryi, wyrażone w momencie Zwiastowania i Jej macierzyństwo, znajdują się u samego źródła tajemnicy życia, które Chrystus przyniósł ludziom (por. J 10, 10). Poprzez Jej zgodę na przyjęcie Słowa, które stało się ciałem i opiekę nad Jego życiem, życie człowieka zostało uwolnione od wyroku ostatecznej i wiecznej śmierci.
Dlatego Maryja „jest Matką wszystkich, którzy odradzają się do życia, tak jak Kościół, którego Ona jest wzorem. Jest Matką tego życia, z którego wszyscy żyją. Rodząc życie, niejako odrodziła tych, którzy tym życiem mieli żyć”138.
Kontemplując macierzyństwo Maryi, Kościół odkrywa sens własnego macierzyństwa i sposób, w jaki ma je wyrażać. Zarazem macierzyńskie doświadczenie Kościoła odsłania najgłębszą perspektywę, w której można zrozumieć doświadczenie Maryi jako niezrównanego wzoru przyjścia życia i opieki nad nim.
„Wielki znak się ukazał na niebie: Niewiasta obleczona w słońce” (Ap 12, 1): macierzyństwo Maryi i Kościoła
103. Wzajemna więź między tajemnicą Kościoła a Maryją ujawnia się wyraziście w „wielkim znaku” opisanym w Apokalipsie: „Wielki znak się ukazał na niebie: Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na głowie wieniec z gwiazd dwunastu” (12, 1). W tym znaku Kościół dostrzega obraz własnej tajemnicy: choć jest zanurzony w historii, ma świadomość, że ją przekracza, jako że stanowi na ziemi „zalążek oraz zaczątek” Królestwa Bożego139. Pełne i wzorcowe wypełnienie tej tajemnicy Kościół odnajduje w Maryi. To Ona jest ową niewiastą pełną chwały, w której zamysł Boży mógł się wypełnić w sposób najdoskonalszy.
„Niewiasta obleczona w słońce” - czytamy w Księdze Apokalipsy - „była brzemienna” (por. 12, 2). Kościół jest w pełni świadom, że nosi w sobie Zbawiciela świata, Chrystusa Pana, i że jest powołany, aby dawać Go światu, odradzając ludzi do życia Bożego. Nie może jednak zapominać, że ta jego misja stała się możliwa dzięki macierzyństwu Maryi, która poczęła i wydała na świat Tego, który jest „Bogiem z Boga”; „Bogiem prawdziwym z Boga prawdziwego”. Maryja jest prawdziwie Matką Boga, Theotókos, której macierzyństwo nadaje najwyższą godność powołaniu do macierzyństwa, wpisanemu przez Boga w życie każdej kobiety. Tym samym Maryja staje się wzorem dla Kościoła, powołanego, aby być „nową Ewą”, matką wierzących, matką „żyjących” (por. Rdz 3, 20).
To duchowe macierzyństwo Kościoła nie urzeczywistnia się inaczej - i także tego Kościół jest świadom - jak tylko pośród „bólu i męki rodzenia” (Ap 12, 2), to znaczy w nieustannym zmaganiu z mocami zła, które nadal przenikają świat i oddziałują na ludzkie serca, stawiając opór Chrystusowi: „W Nim było życie, a życie było światłością ludzi, a światłość w ciemnościach świeci i ciemność jej nie ogarnęła” (J 1, 4-5).
Podobnie jak Kościół, także Maryja musiała przeżywać swoje macierzyństwo pod znakiem cierpienia: „Oto Ten przeznaczony jest (...) na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu” (Łk 2, 34-35). Te słowa, które na samym początku ziemskiej egzystencji Zbawiciela Symeon kieruje do Maryi, stanowią zwięzłą zapowiedź odrzucenia Jezusa, a wraz z Nim także Maryi, które sięgnie szczytu na Kalwarii. Stojąc „obok krzyża Jezusowego” (J 19, 25) Maryja uczestniczy w darze, jaki Jej Syn składa z samego siebie: ofiarowuje nam Jezusa, daje Go, rodzi Go ostatecznie dla nas. Jej „tak”, wypowiedziane w dniu Zwiastowania, dojrzewa w pełni w dniu Krzyża, gdy dla Maryi nadchodzi czas, kiedy ma przyjąć i zrodzić jako syna każdego człowieka, który stał się uczniem, przelewając na niego odkupieńczą miłość Syna: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój»” (J 19, 26).
„I stanął smok przed mającą rodzić Niewiastą, ażeby skoro porodzi, pożreć jej dziecię” (Ap 12, 4): życie zagrożone przez moce zła
104. W Księdze Apokalipsy obok „wielkiego znaku” niewiasty (por. 12, 1), pojawia się „inny znak” (...) na niebie: „wielki Smok barwy ognia” (12, 3), symbolizujący Szatana, uosobioną potęgę zła, a zarazem wszystkie moce zła, które działają w historii i przeciwstawiają się misji Kościoła.
Maryja i tu oświeca Wspólnotę Wierzących: wrogość potęgi zła objawia się bowiem jako uporczywy sprzeciw, który zanim dotknie uczniów Chrystusa, zwraca się przeciw Jego Matce. Aby uchronić życie Syna przed tymi, którzy się Go boją, gdyż widzą w Nim niebezpieczeństwo i zagrożenie dla siebie, Maryja musi uciekać z Józefem i Dziecięciem do Egiptu (por. Mt 2, 13-15).
W ten sposób Maryja pomaga Kościołowi uświadomić sobie, że życie znajduje się zawsze w centrum wielkiego zmagania między dobrem a złem, między światłem a ciemnością. „Nowo narodzone dziecię” (por. Ap 12, 4), które Smok chce pożreć, jest figurą Chrystusa zrodzonego przez Maryję, „gdy nadeszła pełnia czasu” (por. Ga 4, 4), którego Kościół musi nieustannie nieść ludziom w różnych epokach dziejów. Ale w pewien sposób jest także figurą każdego człowieka, każdego dziecka, zwłaszcza zaś każdej istoty słabej i zagrożonej, ponieważ - jak przypomina nam Sobór Watykański II - „Syn Boży przez wcielenie swoje zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem”140. Właśnie w „ciele” każdego człowieka Chrystus nieustannie objawia się i ustanawia komunię z nami, tak że odrzucenie życia człowieka, dokonywane w różnych formach, jest w istocie odrzuceniem Chrystusa. Taka jest właśnie ta fascynująca, a zarazem wymagająca prawda, którą objawia nam Chrystus i którą Jego Kościół niestrudzenie głosi: „Kto by przyjął jedno takie dziecko w imię moje, Mnie przyjmuje” (Mt 18, 5). „Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co uczyniliście jednym z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25, 40).
„A śmierci już odtąd nie będzie” (Ap 21, 4): blask zmartwychwstania
105. Zwiastowanie przyniesione Maryi przez anioła rozpoczyna się i kończy słowami budzącymi otuchę: „Nie bój się, Maryjo” i „dla Boga (...) nie ma nic niemożliwego” (Łk 1, 30. 37). Istotnie, dziewicza Matka w całym swoim życiu zachowuje pewność, że Bóg jest blisko Niej i wspomaga Ją swą troskliwą dobrocią. To samo można powiedzieć o Kościele, który znajduje „schronienie” (por. Ap 12, 6) na pustyni - w miejscu, gdzie Bóg poddaje swój lud próbie, ale także objawia nam swą miłość (por. Oz 2, 16). Maryja jest żywym słowem pocieszenia dla Kościoła zmagającego się ze śmiercią. Ukazując nam Syna, zapewnia nas, że w Nim moce śmierci już zostały pokonane: „Śmierć zwarła się z życiem i w boju, o dziwy, choć poległ Wódz życia, króluje dziś żywy”141.
Baranek złożony w ofierze żyje ze znamionami męki w blasku zmartwychwstania. Tylko On jeden panuje nad wszystkimi wydarzeniami historii: łamie jej „pieczęcie” (por. Ap 5, 1-10) i utwierdza - w czasie i poza czasem - władzę życia nad śmiercią. W „nowym Jeruzalem”, to znaczy w nowym świecie, ku któremu zmierzają dzieje ludzkości, „śmierci już odtąd nie będzie. Ani żałoby, ni krzyku ni trudu już [odtąd] nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły” (Ap 21, 4).
Podążając z ufnością do „nowego nieba i nowej ziemi” (por. Ap 21, 1) jako lud pielgrzymujący, lud życia i dla życia, kierujemy ufne spojrzenie ku Tej, która jest dla nas znakiem „pewnej nadziei i pociechy”142.
O Maryjo,
1. Wyrażenie „Ewangelia życia” nie znajduje się wprawdzie w Piśmie Świętym jako takie, ale odpowiada ono dobrze istotnej treści orędzia biblijnego.
2. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.
3. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 10: AAS 71 (1979), 275.
4. Por. tamże, 14, l.c., 285
5. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 27.
6. Por. List do wszystkich Braci w Biskupstwie o „Ewangelii życia” (19 maja 1991): Insegnamenti XIV 1 (1991), 1293-1296.
7. Tamże, l.c., 1294.
8. JAN PAWEŁ II, List do Rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), 4: AAS 86 (1994), 871.
9. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 39: AAS 83 (1991), 842.
10. N. 2259.
11. Por. ŚW. AMBROŻY, De Noe, 26, 94-96: CSEL 32, 480-481.
12. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nn. 1867 i 2268.
13. De Cain et Abel, II, 10, 38: CSEL 32, 408.
14. Por. KONGREGACJA NAUKI WIARY, Instr. o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987): AAS 80 (1988), 70-102.
15. Przemówienie podczas czuwania modlitewnego przed VIII Światowym Dniem Młodzieży (14 sierpnia 1993), II, 3: AAS 86 (1994), 419.
16. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników sympozjum naukowego na temat „Prawo do życia a Europa” (18 grudnia 1987): Insegnamenti X, 3 (1987), 1446-1447.
17. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 36.
18. Por. tamże, 16.
19. Por. ŚW. GRZEGORZ WIELKI, Moralia in Job, 13, 23: CCL 143 A, 683.
20. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 10: AAS 71 (1979), 274.
21. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50.
22. Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 4.
23. „Gloria Dei vivens homo”: Adversus haereses, IV 20, 7: Sch 100/2, 648-649.
24. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 12.
25. Confessiones, I, 1: CCL 27, 1
26. Exameron, VI, 75-76: CSEL 32, 260-261.
27. „Vita autem hominis visio Dei”: Adversus haereses, IV 20, 7: SCh 100/2, 648-649.
28. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 38: AAS 83 (1991), 840-841.
29. JAN PAWEŁ II, Enc. Sollicitudo rei socialis (30 grudnia 1987), 34: AAS 80 (1988), 560.
30. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50.
31. List do Rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), 9: AAS 86 (1994), 878; por. Pms XII, Enc. Humani generis (12 sierpnia 1950): AAS 42 (1950), 574.
32. „Animas enim a Deo immediate creari catholica fides nos retinere iubet”: PIUS XII, Enc. Humani generis (12 sierpnia 1950): AAS 42 (1950), 575.
33. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50; por. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 28: AAS 74 (1982), 114.
34. Homilie, II, 1: CCSG 3, 39.
35. Zob. np. Psalmy 22 [21], 10-11; 71 [70], 6; 139 [138], 13-14.
36. Expositio Evangelii secundum Lucam, II, 22-23: CCL 14, 40-41.
37. ŚW. IGNACY ANTIOCHEŃSKI, Ad Ephesios 7, 2: Patres Apostolici, wyd. F.X. FUNK, II, 82.
38. De hominis opificio, 4: PG 44, 136.
39. Por. ŚW. JAN DAMASCEŃSKI, De fide orthodoxa, 2, 12: PG 94, 920. 922, cytowany przez ŚW. TOMASZA Z AKWINU, Summa Theologiae, I-II, Prol.
40. PAWEŁ VI, Enc. Humanae vitae (25 lipca 1968), 13: AAS 60 (1968), 489.
41. KONGR. NAUKI WIARY, Instr. o szacunku dla rodzacego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987), Wstęp, 5: AAS 80 (1988), 76-77; por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 2258.
42. Didache, I, 1; II, 1-2; V 1 i 3: Patres Apostolici, wyd. F.X. FUNK, I, 2-3, 6-9, 14-17; por. List pseudo-Barnaby, XIX, 5: l.c., 90-93.
43. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nn. 2263-2269; por. Katechizm Soboru Trydenckiego III, 327-332.
44. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 2265.
45. Por. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae, II-II, q. 64, a. 7; Św. ALFONS DE LIGUORI, Theologia moralis, 1. III, tr. 4, c. 1, dub. 3.
46. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 2266.
47. Por. tamże.
48. N. 2267.
49. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 12.
50. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 27.
51. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 25.
52. KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), II: AAS 72 (1980), 564.
53. JAN PAWEŁ II, Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 96: AAS 85 (1993), 1209.
54. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 51: „spędzanie płodu jak i dzieciobójstwo są okropnymi przestępstwami”.
55. Por. JAN PAWEŁ II, List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988), 14: AAS 80 (1988), 1686.
56. List do Rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), 21: AAS 86 (1994), 920.
57. KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o przerywaniu ciąży (18 listopada 1974), 12-13: AAS 66 (1974), 738.
58. Por. KONGREGACJA NAUKI WIARY, Instr. o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987), I, 1: AAS 80 (1988), 78-79.
59. Tamże, l.c., 79.
60. Tak mówi prorok Jeremiasz: „Pan skierował do mnie następujące słowo: «Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię, nim przyszedłeś na świat, poświęciłem cię, prorokiem dla narodów ustanowiłem cię»” (1 4-5). Psalmista, ze swej strony, zwraca się do Pana tymi słowami: „Ty byłeś moją podporą od narodzin, od łona matki moim opiekunem” (Ps 71 [70], 6; por. Iz 46, 3; Hi 10, 8-12; Ps 22 [21] 10-11). Także ewangelista Łukasz - w opisie niezwykłego spotkania dwóch matek, Elżbiety i Maryi oraz dwóch synów, Jana Chrzciciela i Jezusa, ukrytych jeszcze w łonie matczynym (por. 1, 39-45) - podkreśla, jak dziecko odczuwa obecność Dziecięcia i okazuje radość.
61. Por. Deklaracja o przerywaniu ciąży (18 listopada 1974): AAS 66 (1974), 740-747.
62. „Nie niszcz dziecka przez przerwanie ciąży ani nie zabijaj go po urodzeniu”: V 2: Patres Apostolici, wyd. F.X. FUNK, I, 17.
63. Prośba za chrześcijanami, n. 35; PG 6, 969.
64. Apologeticum, IX, 8: CSEL 69, 24.
65. Por. Enc. Casti connubii (31 grudnia 1930), II: AAS 22 (1930), 562-592.
66. Przemówienie do uczestników Unii Lekarsko-Biologicznej Św. Łukasza (12 listopada 1944): Przemówienia i orędzia radiowe, VI, (1944-1945), 191; por. Przemówienie do uczestniczek Kongresu Katolickiej Unii Włoskich Położnych (29 października 1951), II: AAS 43 (1951), 838.
67. Enc. Mater et Magistra (15 maja 1961), 3: AAS 53 (1961). 447.
68. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 51.
69. Por. kan. 2350, § 1.
70. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1398; por. także Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 1450, § 2.
71. Por. tamże, kan. 1329; podobnie Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 1417.
72. Por. Przemówienie do Włoskich Prawników Katolickich (9 grudnia 1972): AAS 64 (1972), 777; Enc. Humanae vitae (25 lipca 1968), 14: AAS 60 (1968), 490.
73. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 25.
74. KONGR. NAUKI WIARY, Instr. o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987), I, 3: AAS 80 (1988), 80.
75. Por. Karta Praw Rodziny (22 października 1983), art. 4 b: Tipografia Poliglotta Vaticana, 1983.
76. KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), II: AAS 72 (1980), 546.
77. Tamże, IV l.c., 551.
78. Por. tamże.
79. Przemówienie do międzynarodowej grupy lekarzy (24 lutego 1957), III: AAS 49 (1957), 147; por. KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), III: AAS 72 (1980), 547-548.
80. Przemówienie do międzynarodowej grupy lekarzy (24 lutego 1957), III: AAS 49 (1957), 145
81. Por. PIUS XII, Przemówienie do międzynarodowej grupy lekarzy (24 lutego 1957), III: AAS 49 (1957) 129-147 KONGR. ŚWIĘTEGO OFICJUM, Decretum de directa insontium occisione (2 grudnia 1940): AAS 32 (1940), 553-554; PAWEŁ VI, Orędzie do telewizji francuskiej: „Każde życie jest święte” (27 stycznia 1971): Insegnamenti IX (1971) 57-58; Przemówienie do International College of Surgeons (1 czerwca 1972): AAS 64 (1972) 432-436; SOBÓR WAT.II, Konst. duszpast. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 27.
82. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 25.
83. Por. ŚW. AUGUSTYN, De Civitate Dei I, 20: CCL 47, 22; Św. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae, II-II, q. 6, a. 5.
84. Por. KONGREGACJA NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), I: AAS 72 (1980), 545; Katechizm Kościoła Katolickiego, nn. 2281-2283.
85. Epistula 204, 5: CSEL 57, 320.
86. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 18.
87. Por. JAN PAWEŁ II, List apost. Salvifici doloris (11 lutego 1984), 14-24: AAS 76 (1984), 214-234.
88. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 46: AAS 83 (1991), 850; PIUS XII, Orędzie radiowe na Boże Narodzenie (24 grudnia 1944): AAS 37 (1945), 10-20.
89. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 97 i 99: AAS 85 (1993), 1209-1211.
90. KONGR. NAUKI WIARY, Instr. o szacunku dla życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987), III: AAS 80 (1988), 98.
91. Por. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae 7.
92. Por. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae, I-II, q. 96, a 2.
93. Por. SOBÓR WAT. II, Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae 7.
94. Enc. Pacem in terris (11 kwietnia 1963), II: AAS 55 (1963), 273-274; tekst cytowany wewnątrz jest wzięty z: PIUS XII, Orędzie radiowe na urocz. Zesłania Ducha Świętego 1941 (1 czerwca 1941): AAS 33 (1941), 200. Do tego tematu Encyklika nawiązuje w przypisie: PIUS XI, Enc. Mit brennender Sorge (14 marca 1937): AAS 29 (1937), 159; Enc. Divini Redemptoris (19 maja 1937) III: AAS 29 (1937), 79; PIUS XII, Orędzie radiowe na Boże Narodzenie (24 grudnia 1942): AAS 35 (1943), 9-24.
95. Enc. Pacem in terris (11 kwietnia 1963), l.c., 271.
96. Summa Theologiae, I-II, q. 93, a 3, ad 2um.
97. Tamże, I-II, q. 95, a. 2. Akwinata cytuje ŚW. AUGUSTYNA: „Non videtur esse lex, quae iusta non fuerit”, De libero arbitrio, I, 5, 11: PL 32, 1227.
98. KONGR. NAUKI WIARY, Deklaracja o przerywaniu ciąży (18 listopada 1974), 22: AAS 66 (1974), 744.
99. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nn. 1753-1755; JAN PAWEŁ II, Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 81-82: AAS 85 (1993), 1198-1199.
100. In Iohannis Evangelium Tractatus, 41, 10: CCL 36, 363; por. JAN PAWEŁ II, Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 13: AAS 85 (1993), 1144.
101. Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 14: AAS 68 (1976), 13.
102. Por. Mszał Rzymski, Modlitwa celebransa przed Komunią.
103. Por. ŚW. IRENEUSZ: „Omnem novitatem attulit, semetipsum afferens, qui fuerat annuntiatus”, Adversus haereses, IV 34, 1: SCh 100/2, 846-847.
104. Por. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, „Peccator inveterascit, recedens a novitate Christi”, In Psalmos Davidis lectura, 6, 5.
105. De beatitudinibus, Oratio VII: PG 44, 1280.
106. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 116: AAS 85 (1993), 1224.
107. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 37: AAS 83 (1991), 840.
108. Por. Orędzie na Boże Narodzenie 1.967: AAS 60 (1968), 40.
109. PSEUDO-DIONIZY AREOPAGITA, O imionach Bożych, 6, 1-3: PG 3, 856-857.
110. PAWEŁ VI, Pensiero alla morte (Myśli o śmierci), Istituto Paolo VI, Brescia 7.988, s. 24.
111. JAN PAWEŁ II, Homilia podczas Mszy św. beatyfikacyjnej Izydora Bakanji, Elżbiety Canori Mory i Joanny Beretty Molli (24 kwietnia 1994) L´Osservatore Romano, wyd. polskie nn. 6-7/1994, ss. 38-39.
112. Tamże.
113. In Matthaeum, tom. L, 3: PG 58, 508.
114. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 2372.
115. JAN PAWEŁ II, Przemówienie na otwarcie obrad IV Konferencji Ogólnej Episkopatu Ameryki Łacińskiej w Santo Domingo (12 października 1992), 15: AAS 85 (1993), 819.
116. Por. Dekl. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 12; Konst. duszpast. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 90.
117. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 17: AAS 74 (1982), 100.
118. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 50.
119. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 39: AAS 83 (1991), 8-12.
120. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników VII Sympozjum Biskupów europejskich na temat „Współczesne postawy wobec narodzin i śmierci: wyzwanie do ewangelizacji” (17 października 1985), n. 5: Insegnamenti XII, 2 (1989), 945. W tradycji bibiijnej dzieci przedstawiane są właśnie jako dar Boży (por. Ps 127 [126], 3); i jako znak błogosławieństwa dla człowieka, który chodzi drogami Bożymi (por. Ps 128 [127], 3-4).
121. JAN PAWEŁ II, Enc. Sollicitudo rei socialis (30 grudnia 1987), 38: AAS 80 (1988), 565-566.
122. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 85: AAS 74 (1982), 188.
123. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 18: AAS 68 (1976), 17.
124. Por. tamże, 20, l.c., 18.
125. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 24.
126. Por. Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 17: AAS 83 (1991), 814; Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 95-101: AAS 85 (1993), 1208-1213.
127. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 24: AAS 83 (1991), 822.
128. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 37: AAS 74 (1982), 128.
129. List o ustanowieniu Światowego Dnia Chorego (13 maja 1992), 2: Insegnamenti XV 1 (1992), 1410.
130. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 35; PAWEŁ VI, Enc. Populorum progressio (26 marca 1967), 15: AAS 59 (1967), 265.
131. Por. JAN PAWEŁ II, List do Rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), 13: AAS 86 (1994), 892.
132. JAN PAWEŁ II, Motu proprio Vitae mysterium (11 lutego 1994), 4: AAS 86 (1994), 386-387.
133. Orędzia Soboru do ludzkości (8 grudnia 1965): Do kobiet.
134. JAN PAWEŁ II, List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988), 18: AAS 80 (1988), 1696.
135. Por. JAN PAWEŁ II, List do Rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), 5: AAS 86 (1994), 872.
136. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do uczestników sympozjum naukowego na temat „Prawo do życia a Europa” (18 grudnia 1987): Insegnamenti X, 3 (1987), 1446.
137. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1977: AAS (1976), 711-712.
138. BŁ. GUERYK Z IGNY, In Assumptione B. Mariae, Sermo I, 2: PL 85, 188.
139. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 5.
140. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.
141. Mszał Rzymski, Sekwencja na Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego.
142. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 68.
jutrzenko nowego świata,
Matko żyjących,
Tobie zawierzamy sprawę życia:
spójrz, o Matko, na niezliczone rzesze
dzieci, którym nie pozwala się przyjść na świat,
ubogich, którzy zmagają się z trudnościami życia,
mężczyzn i kobiet - ofiary nieludzkiej przemocy,
starców i chorych zabitych przez obojętność
albo fałszywą litość.
Spraw, aby wszyscy wierzący w Twojego Syna
potrafili otwarcie i z miłością głosić
ludziom naszej epoki
Ewangelię życia.
Wyjednaj im łaskę przyjęcia jej
jako zawsze nowego daru,
radość wysławiania jej z wdzięcznością
w całym życiu
oraz odwagę czynnego i wytrwałego
świadczenia o niej,
aby mogli budować,
wraz z wszystkimi ludźmi dobrej woli,
cywilizację prawdy i miłości
na cześć i chwałę Boga Stwórcy,
który miłuje życie.
dnia 25 marca 1995,
w uroczystość Zwiastowania Pańskiego,
w siedemnastym roku mego Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież
Pomóż w rozwoju naszego portalu
