4. Kościoła katolicki wobec ideologicznych zagrożeń społeczeństwa obywatelskiego - pedagogiczne implikacje

Kościół spostrzega każdą ideologię jako wielkie niebezpieczeństwo dla życia poszczególnego człowieka i całych społeczeństw. Wyraża się ono w totalitarnej wizji społeczeństwa i państwa oraz w redukcyjnych, a przez to zafałszowanych, koncepcjach człowieka. Neoliberalizm i związana z nimi globalizacja jako współczesne wiodące ideologie, nie są w stanie udzielić adekwatnej odpowiedzi na palące problemy i wyzwania osób i społeczeństw. Dlatego Kościół demaskując fałsz i zło każdej ideologii, proponuje własną, pogłębioną refleksję nad „złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście międzynarodowym, przeprowadzoną w świetle wiary i tradycji kościelnej” (KNSK, nr 72). Kościół zachęca więc wszystkich ludzi dobrej woli do zapoznania się z jego nauką społeczną i realizowania jej w życiu (zob. KNSK, nr 60-104).

W świetle nauki społecznej Kościoła, u podstaw każdej kwestii społecznej znajduje się integralna antropologia, tzn. nauka o człowieku, uwzględniająca całą prawdę o osobie ludzkiej (zob. KNSK, nr 124-152). Dlatego też Kościół chcąc „uchwycić” ontologiczne, antropologiczne i aksjologiczne podstawy społeczeństwa obywatelskiego, w centrum rozważań stawia zagadnienia transcendencji i niepowtarzalności osoby; społecznej natury człowieka oraz praw człowieka (zob. KNSK, nr 108-159). Adekwatna antropologia pozwala tworzyć życie społeczne na miarę całego i każdego człowieka. Dzięki niej można także budować zdrowe społeczeństwo obywatelskie, które nie jawi się jako zagrożenie dla państwa albo rynku, ale jest względem nich komplementarne, zachowując sobie właściwą autonomię.

W należytym kształtowaniu relacji pomiędzy członkami społeczeństwa obywatelskiego, a także pomiędzy nim a państwem i rynkiem, pomagają wypracowane przez społeczną naukę Kościoła zasady życia społecznego (zob. KNSK, nr 160-208). Każda z tych zasad sprzyja budowaniu prawdziwych i twórczych relacji pomiędzy wspomnianymi trzema sektorami życia publicznego. Ich znajomość i umiejętność realizacji w życiu, skutkuje poprawnością i owocnością wspomnianych relacji. Niewątpliwie troska o kształt społeczeństwa obywatelskiego, domaga się równoczesnej dbałości o jakość państwa i demokracji (zob. KNSK, nr 377-427) oraz życia gospodarczego, w kontekście procesów globalizacji [problem pracy, praw pracowniczych, własności, przedsiębiorstwa, finansów, itd.] (zob. KNSK, 255-376).

Benedykt XVI w encyklice Caritas in veritate podkreślił, że podstawową zasadą na której opiera się nauka społeczna Kościoła jest „miłość w prawdzie” (caritas in veritate). Zasada ta ma specjalne znaczenie dla rozwoju w globalizującym się społeczeństwie, ze względu na sprawiedliwość i dobro wspólne. Znajduje ona praktyczny wyraz w kryteriach rządzących postępowaniem moralnym (nr 6). Kościół nieustannie wskazuje na fakt, że nie da się zbudować autentycznego społeczeństwa bez wartości duchowych i moralnych.

Wielkie wyzwanie stoi także przed edukacją w związku z budowaniem społeczeństwa obywatelskiego w kontekście jej neoliberalnego uwikłania. Chociaż wielu ekonomistów (np. J. Stiglitz, J. Sachs, A. Greenspan, R. Wade) mówi otwarcie o błędach doktryny neoliberalnej, proponując przemyślenie na nowo zasad funkcjonowania świata, to ludzie i instytucje odpowiedzialni za edukację nie widzą potrzeby uwalniania jej z wpływów neoliberalnych.

Kościół katolicki w obliczu tak wielu współczesnych zagrożeń postuluje potrzebę „uzdrawiania” edukacji, wzywając do „wielkiego działa wychowawczego i kulturalnego” (KNSK, nr 376). Sam podejmuje wychowanie społeczne, pojmując je jako zadanie całożyciowe i zachęcając do niego pozostałych edukatorów. Kościół w pracy edukacyjnej, tzn. w kształceniu i wychowaniu jest świadomy podstawowej prawdy, że „osoba i społeczeństwo pozostają ze sobą w relacji współzależności i wzajemności. Wszystko, cokolwiek się czyni na rzecz osoby, jest także dobrem wyświadczonym społeczeństwu, wszystko zaś, co się czyni na rzecz społeczeństwa, obraca się na pożytek osoby” (Jan Paweł II, Christifideles laici. O powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II [30.12.1988], nr 40).

Kościół Katolicki zachęca wiernych świeckich, aby ubogaceni jego nauką społeczną, zaangażowali się w roztropne działanie na rzecz społeczeństwa obywatelskiego poprzez służbę osobie ludzkiej, kulturze, polityce i ekonomii (zob. KNSK, nr 541-574). Jako swój główny wkład w kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego widzi pracę na rzecz obrony każdego człowieka i jego praw oraz działania związane z rewitalizacją sfery moralnej.