Reklama

Historia

Polski gen wolności

„Polska w umiłowaniu wolności jest symbolem – symbolem wszystkiego, co najszlachetniejsi w ludzkości umiłowali i za co walczyli” – stwierdzał Georg Morris Cohen Brandes, wybitny duński krytyk literacki, filozof i pisarz, uznawany przez współczesnych za świetnego obserwatora ludzi i zjawisk społecznych.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

W końcu XIX wieku Brandes pięciokrotnie odwiedził ziemie polskie i pozostawił diagnozę tego, co Polaków wyróżnia spośród innych nacji.

Wolność zakodowana w DNA

Reklama

Starał się być obiektywny w ocenie Polaków. Z jednej strony zauważał, że jesteśmy narodem, „który czuje wstręt do wytężonej i długotrwałej pracy”, i że jesteśmy „zapalni i niepraktyczni, często lekkomyślni”. Z drugiej – podziwiał polską gościnność, serdeczność i szczerość. Przede wszystkim jednak zauważył, że jest coś, co czyni Polaków narodem wyjątkowym. „Polacy są narodem – napisał – który przede wszystkim ukochał niepodległość do szaleństwa. Dlatego Polskę miłuje się nie tak, jak kocha się Niemcy lub Francję, lub Anglię – lecz się ją kocha tak, jak się wolność kocha. Bo kochać Polskę to znaczy kochać wolność, mieć sympatię głęboką dla nieszczęścia, podziwiać odwagę i zapał wojenny”. Dodawał także gorzko: „Naród ten nie ma między mocarzami świata ani jednego przyjaciela, ma natomiast skutecznych, niezmiernie skutecznych i bez wytchnienia pracujących nieprzyjaciół, a na nieszczęście narodu polskiego ci jego nieprzyjaciele należą stanowczo do najpotężniejszych mocarzy świata”. Ocena ta nie była w ówczesnym świecie odosobniona. Europejscy politycy, pisarze, poeci, myśliciele obserwujący los Polski i Polaków od końca XVIII wieku zauważali, że niezwykle mocnym spoiwem, który pozwala trwać narodowi pozbawionemu własnego państwa, jest umiłowanie wolności jako wartości najwyższej, jako punktu odniesienia, jako marzenia i celu, do którego należy dążyć bez względu na przeciwności. Warto zauważyć, że Polacy, z którymi spotykał się cytowany autor, nie mieli nigdy możliwości życia i funkcjonowania w wolnym państwie. Nie wiedzieli, czym jest wolność. „Urodzeni w niewoli, okuci w powiciu” – mogli powtarzać za Adamem Mickiewiczem, który tak siebie określał w Panu Tadeuszu. Mickiewicz mógł jednak dowiedzieć się, czym jest wolność, bo stan ten był udziałem pokolenia wychowujących go rodziców. Ludzie z pokolenia końca XIX wieku nie poznali stanu wolności nawet z relacji rodziców, dziadków czy pradziadków, bo od czasu ostatniego rozbioru upłynął wiek. Mimo to umiłowanie wolności stało się niejako częścią ich kodu kulturowego. Mieli je zakorzenione w genach i uważali za testament Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która w XVI i XVII wieku była europejskim mocarstwem.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Wolność czy anarchia

Reklama

Umiłowanie wolności – rozumianej przede wszystkim jako wolność osobista obywateli – stanowiło bowiem fundament ustroju Rzeczypospolitej w dobie przedrozbiorowej. Niestety, od końca XVII wieku republikański charakter ustrojowy Rzeczypospolitej zaczął być utrudnieniem w utrzymaniu niepodległości państwowej, zwłaszcza wobec agresywnej w stosunku do Polski polityki mocarstw ościennych – Rosji i Prus. O tym, jakie skutki może przynieść wolność przekształcająca się w anarchię, przekonywało wówczas wielu wybitnych myślicieli i reformatorów, obserwujących choćby Sejmy wielokrotnie zrywane w imię zasady liberum veto. Ksiądz Stanisław Konarski w traktacie politycznym O skutecznym rad sposobie przekonywał, że wolność zewnętrzna wymaga ograniczenia tego, co współobywatele uznawali za gwarancję wolnego ustroju. „Gdzie będzie wolność – pytał retorycznie – kiedy zginie sama Rzeczpospolita?”. Nie kwestionował republikańskich zasad ustrojowych, przestrzegał jednak, żeby wolność nie przekształciła się we własną karykaturę. „Pod anarchią trwać długo żadne państwo nie może”. Reformy wprowadzane przez Sejm Wielki, a zwłaszcza pierwsza europejska konstytucja uchwalona 3 maja 1791 r., miały uzdrowić i naprawić ten stan rzeczy. Niestety, było już za późno. Traktaty rozbiorowe wymazały Polskę z map politycznych świata. „Osądziła złotą wolność niewola” – napisał gorzko i celnie po latach w poemacie Myśląc Ojczyzna Karol Wojtyła, od 1978 r. papież Jan Paweł II. Ale to właśnie w trudnym czasie reformowania państwa u schyłku XVIII wieku pojawiło się po raz pierwszy w pismach i dokumentach słowo „niepodległość” w odniesieniu do wspólnoty państwowej i narodowej. Wcześniej określenie „wolność” odnosiło się przede wszystkim do sfery prywatnej, obywatelskiej, niekoniecznie i nie zawsze wspólnotowej. Tragedia Rzeczypospolitej z końca XVIII wieku nadała mu nową treść. Najmocniej wybrzmiewa ono w Konstytucji 3 maja. „Wolni od hańbiącej obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą (...) niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu...” – napisano w preambule aktu, który ks. Hugo Kołłątaj nazwał po latach „ostatnią wolą i testamentem gasnącej ojczyzny”. Umiłowanie wolności i niepodległości stało się istotnym elementem polskiej duszy wraz z utratą suwerennego państwa.

Czy polskość to nienormalność?

Tak rozumiana wolność i niepodległość stały się celem dla pięciu pokoleń Polaków w dobie zaborów. Nieznane – stawały się pragnieniem scalającym oraz łączącym pokolenia. Stawały się także elementem definiującym, czym jest polskość. Juliusz Słowacki w liście do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego napisał: „Gdy pytasz mnie, jaka jest idea Polski, odpowiem – jest nią wolność”. Jak widać, definicja polskości była biegunowo odległa od tezy wyrażonej przez obecnego premiera Donalda Tuska, który stwierdził przed laty, że „polskość to nienormalność”. Polskość definiowała się bowiem przez pokolenia jako umiłowanie wolności i niepodległości. Jedną z najpopularniejszych pieśni tamtego czasu był, powstały w dobie powstania listopadowego, utwór autorstwa Jana Nepomucena Kamińskiego, w którym padały słowa: „Polak nie sługa, nie zna co to pany,/ nie da się okuć przemocą w kajdany./ Wolnością żyje, do wolności wzdycha,/ bez niej jak kwiatek bez wody usycha”. W tym prostym wierszu mieściło się to, co „w duszach grało”, co było elementem wychowania domowego. Dobrym tego przykładem było ognisko domowe młodego Józefa Piłsudskiego, pełne lektury Śpiewów historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza i poezji romantyków. Warto o tym wspomnieć, bo to Piłsudski stał się dla następnego pokolenia wychowawcą, bo to on i jego współpracownicy ukształtowali pokolenie II Rzeczypospolitej, dla którego niepodległość podniesiona została do rangi absolutu. Dla Piłsudskiego i całego pokolenia, które Bohdan Cywiński określił przed laty mianem „pokolenia niepokornych”, polskość rozumiana była jako umiłowanie wolności przez ludzi mających poczucie godności i mogących poświęcić się dla niepodległości wspólnoty. Tuż przed słynną akcją pod Bezdanami w 1908 r., której celem miało być zdobycie od Rosjan znacznej sumy pieniężnej potrzebnej do prowadzenia prac niepodległościowych, przyszły Marszałek napisał w dramatycznym liście – testamencie do swego przyjaciela Feliksa Perla: „Walczę i umrę jedynie dlatego, że w wychodku, jakim jest nasze życie, żyć nie mogę, to ubliża – słyszysz – ubliża mi jako człowiekowi z godnością nie niewolniczą”.

W takim duchu ofiarności wychowane zostało pokolenie Polski międzywojennej. Potrafiło ono z pogardą dla własnego zdrowia i życia zdawać egzamin z wolności w czasie najstraszliwszej z wojen. Trzeba o tym pamiętać, zwłaszcza obecnie, gdy snute są historyczne, publicystyczne rozważania na temat sensowności walki prowadzonej czy to w Powstaniu Warszawskim, czy w antykomunistycznej partyzantce w okresie powojennego czerwonego zniewolenia. Trudno bowiem właściwie oceniać czyny ludzi w oderwaniu od współczesnych im emocji, nastroju, ducha. Ich pogląd na te kwestie dobrze ilustruje homilia kapelana AK kard. Stefana Wyszyńskiego, który wykorzystując okazję, jaką były obchody 100. rocznicy wybuchu powstania styczniowego, powiedział: „Człowiek musi pamiętać, że gdy nogi jego brodzą w ziemi rodzimej, głowa wznosi się wysoko, a serce wyrywa się do czegoś jeszcze więcej. Najbardziej smutnymi narodami są te, którym postawiono za ideał li tylko dążenia i cele materialne. Gdy człowiek, czy naród, czuje się na jakimkolwiek odcinku związany i skrępowany, gdy czuje, że nie ma już wolności opinii i zdania, wolności kultury i pracy, ale wszystko wzięte jest w jakieś łańcuchy i klamry, wtedy nie potrzeba kompleksów. Wystarczy być tylko przyzwoitym człowiekiem, mieć poczucie honoru i osobistej godności, aby się przeciwko takiej niewoli burzyć, szukając środków i sposobów wydobycia się z niej”. Bo wolność jest naszym polskim przeznaczeniem – wbrew wszelkim przeciwnościom wewnętrznym i zewnętrznym.

Autor jest historykiem, doradcą Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, w latach 2016-24 był szefem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

2024-11-05 14:43

Ocena: +20 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Prymas: trzeba nam dziś wołać o pamięć i o szacunek dla wolności odzyskanej po latach zaborów

Jan Paweł II uczył, że wolność jest zawsze darem i zadaniem. Może trzeba nam dziś wołać o pamięć i o szacunek dla wolności odzyskanej po latach zaborów – powiedział w piątek w katedrze gnieźnieńskiej prymas Polski abp Wojciech Polak.

Metropolita gnieźnieński przewodniczył mszy świętej podczas obchodów 104. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.
CZYTAJ DALEJ

Rozważania na niedzielę: 300 proroctw, które zmieniły świat

2025-01-24 16:02

[ TEMATY ]

rozważania

ks. Marek Studenski

mat. prasowy

Ciekawostką jest to, że w Starym Testamencie znajduje się ponad 300 proroctw odnoszących się do Mesjasza. Co ciekawe, spełnienie nawet ośmiu z nich w życiu jednej osoby jest matematycznie niemal niemożliwe.

Amerykański matematyk i astronom, profesor Peter Stoner, wykazał, że prawdopodobieństwo spełnienia się tylko ośmiu proroctw wynosi 1 do 10 do potęgi 17, co można porównać do szans na znalezienie jednej oznaczonej monety w stosie monet pokrywających powierzchnię Teksasu grubą na metr. Takie porównania pokazują, jak niezwykłe jest to, że w życiu Jezusa spełniło się tak wiele z tych zapowiedzi.
CZYTAJ DALEJ

Z powodu Jubileuszu ogólnoświatowe obchody Dnia Chorego w Peru przesunięte na 2026

2025-01-27 16:54

[ TEMATY ]

chorzy

obchody

Peru

Karol Porwich/Niedziela

Światowy Dzień Chorego obchodzony jest corocznie 11 lutego, w liturgiczne wspomnienie Najświętszej Maryi Panny z Lourdes. Co trzy lata obchody tego dnia odbywają się w uroczystej formie w którymś z sanktuariów maryjnych na świecie. W tym roku ogólnoświatowe uroczystości miały mieć miejsce w peruwiańskim sanktuarium w Arequipie, jednak z powodu Jubileuszu zostały przesunięte na przyszły rok.

Decyzję w tej sprawie podjął papież Franciszek. Informuje o tym wspólny komunikat wydany przez watykańskie Dykasterie ds. Integralnego Rozwoju Człowieka i ds. Ewangelizacji, które odpowiednio odpowiadają za przygotowanie Dnia Chorego i Jubileuszu.
CZYTAJ DALEJ
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję