Umierając w mękach w ubeckich katowniach, krzyczeli: Niech żyje Polska! Bóg, Honor, Ojczyzna! Chowając się w lasach, tkwiąc w celach, żegnając z bliskimi powtarzali: Polska się o nas upomni! I upomniała się. Wbrew beznadziei i bezmiaru wrogości, wbrew nakazom, mimo represji, jakich doznawały ich rodziny – Polska upomniała się o tych, którzy mieli odwagę nazwać powojenną rzeczywistość niewolą.

Wielu pytało – wy wciąż w lesie? Wojna się skończyła. Oni wiedzieli, że nie. Ojczyzna wciąż była spętana jarzmem niewoli. Dlatego nie godzili się na żadną formę współpracy, na układy. Brzydzili się niewiernością, tchórzostwem. Powstawały tajne jednostki, całe struktury. Planowali, wierzyli, walczyli.

Ceną, jaką ponieśli za niezłomność, była nie tylko śmierć. Były prześladowania bliskich, zniesławienie, i dążenie, by wymazać ich z historii. Bezimienne pochówki, niechrześcijańskie, nieludzkie miały zatrzeć wszelkie ślady. Reperkusje na rodzinach – zamknąć usta świadkom.

Na Dolnym Śląsku pamięć o tych, którzy nie przestali walczyć w 1945 r., łączy. W tym roku do organizacji obchodów Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych włączyły się instytucje, stowarzyszenia, szkoły, harcerze. Stowarzyszenie Odra-Niemen, Centrum Zajezdnia, oddział Instytutu Pamięci Narodowej. Były Msze Święte, filmy, wystawy, spotkania, składanie kwiatów, Marsz Wyklętych. Ale najważniejsze – to gorliwość, z jaką młode pokolenie upomina się o Wyklętych. Jeszcze żyją pojedynczy świadkowie, jeszcze rodziny opowiadają, jak cierpieli, jak zginęli ich bliscy. Młoda Polska upomniała się o pamięć, niosąc portrety żołnierzy niezłomnych na marszu, powtarzając ich nazwiska, pseudonimy. Wrocławski Marsz Wyklętych zgromadził prawie tysiąc uczestników. W tym roku szczególnie przypomniał o kobietach – dziewczynach, sanitariuszkach, łączniczkach, żołnierzach. O żonach, matkach, które latami były przetrzymywane w więzieniach, których nie znały ich własne dzieci. Anioły wyklęte.

– To dni bardzo istotnych wydarzeń – mówi Ilona Gosiewska, prezes Stowarzyszenia Odra-Niemen, podsumowując trwające wiele dni obchody Dnia Wyklętych. – Ich przepustką do bram niebios jest ich bohaterstwo oraz wierność sumieniu – mówi ks. płk. Janusz Radzik. – Najważniejsze zadanie dla współczesnych Polaków to, by ideały, za które oni ginęli, wyrażone najprościej w triadzie: „Bóg Honor i Ojczyzna”, stały się fundamentem życia społecznego, politycznego – mówi Roman Kowalczyk, dolnośląski kurator i historyk. – Na tych ideałach budujemy Polskę piękną, o której marzyli, za którą ginęli, w którą wierzyli.